Czym jest praska kawiarnia w czeskiej polityce?
Obserwując czeskie życie polityczne dość często można się spotkać z określeniem praskiej kawiarni lub lumpenkawiarni (pražská kavárna, lumpenkavárna), padającym z ust niektórych polityków w odniesieniu do innych, zwłaszcza oponentów.
Szczególnie chętnie stosuje je prezydent Miloš Zeman mówiąc o części swoich przeciwników, jeszcze częściej używa go rzecznik głowy państwa Jiří Ovčáček w swoich wystąpieniach. To kadencji Zemana zawdzięcza się popularyzację metafory praskiej kawiarni i jej wejście do słownika czeskiej polityki. Z jednej strony ma ono wydźwięk negatywny, z drugiej jednak oznacza coś elitarnego. Z pewnością należy ono do osobliwości polityki czeskiej.
Prezydent Zeman, zapytany o to, czym jest praska kawiarnia, mówił: „To grupa ludzi, którzy są rozczarowani losem. Pseudoelita. Można mówić o nich jako o byłych i nieprzyszłych […] Ideologia praskiej kawiarni jest totalitarna. To totalitarne myślenie w stylu: jesteś moim przyjacielem, jeśli masz takie samy poglądy jak ja. Jest ich bardzo mało. Nadymają się, by wytworzyć wrażenie, że są masą. Do praskiej kawiarni należą też media. Respekt, Hospodářské noviny, Aktuálně.cz. […] Największymi sprzymierzeńcami totalitaryzmu są ci, którzy przygotowują podobne listy. Ci, którzy mówią, że kto nie jest naszego zdania, powinien być powoli wykluczany ze społeczeństwa. Jest w tym wiara, że to ja jestem wyżej. A wiara w to, że jestem ideowo nad wami, ponieważ myślę, oznacza winę wszystkich pozostałych za to, że nie myślą. I to jest straszna zniewaga”.
Rzecznik Zemana twierdzi, że praska kawiarnia się faszyzuje. „Członkowie tej kawiarni są ludźmi niezdolnymi przyjąć inne zdanie i dyskutować. Są cielętami pełnymi gniewu. Kontrast miedzy wolnym państwem a nietolerancyjnym i zideologizowanym światem praskiej kawiarni, razi w oczy”
Wreszcie, podczas wizyty w województwie morawskośląskim w 2016 r., sam prezydent uściśla definicję. Wskazuje, że praska kawiarnia to ludzie, którzy odeszli ze wstydem z polityki i za przykład podaje Jana Rumla, byłego ministra spraw wewnętrznych z Unii Wolności (US) w latach 1992-1997 i „łżydoktora [M.Z.]” Jana Kalvodę, byłego wicepremiera i przewodniczącego Obywatelskiego Sojuszu Demokratycznego (ODA).
Praską kawiarnię należy więc rozumieć jako obraźliwą metaforę nie do końca zdefiniowanej grupy wielkomiejskich intelektualistów, publicznie zaangażowanych w dyskurs polityczny. Pojęciem tym określani są byli wyborcy ODA i US, zdarza się też, że stosuje się je w odniesieniu do polityki samego Václava Havla i jego grona, tak zwanych pravdoláskaři. Termin ten z kolei trudno przełożyć na język polski. Stosował go Václav Klaus, który nawiązywał do słów Havla: „Prawda i miłość muszą zwyciężyć nad kłamstwem i nienawiścią”, a w oryginale: Pravda a láska musí zvítězit nad lží a nenávistí. W „niebezpiecznym”, roboczym przekładzie można powiedzieć o „prawdomiłościowcach”. Określenie to również ma pejoratywne znaczenie, kojarzone z krytyką oponenta z partii ODS.
Polityczny przeciwnik Zemana, Karel Schwarzenberg, był bliskim współpracownikiem Havla, który podkreślał w swoich wypowiedziach o znaczeniu kawiarni w jego życiu. W Slavii, jednej z najbardziej znanych kawiarni w Pradze, swoją sławę zawdzięczającej między innymi autorowi „Siły bezsilnych”, Havel poznał swoją pierwszą żonę Olgę. W Slavii spotykali się czescy dysydenci. Kawiarnia ta do dziś kojarzy się z dekadencką atmosferą minionej epoki ze względu na wystrój wnętrza, muzykę graną na żywo i sąsiedztwo Teatru Narodowego. Slavię rekomenduje większość porządnych przewodników po Pradze, czego efektem jest pełne obłożenie restauracji praktycznie przez cały dzień. Zdarza się, że na stolik trzeba poczekać kilka minut.
Wracając jednak do znaczenia kawiarni w debacie politycznej Czechów: słowo kawiarnia ma wskazywać na miejsce spotkań intelektualistów, a Praga pojmowana jest jako symbol wielkomiejskiego życia i intelektualistów oderwanych od rzeczywistości, dalekich od problemów doczesności i „zwykłych ludzi”. Nie bez znaczenia jest również fakt, że stolica Republiki Czeskiej była bastionem konkurencyjnego dla Zemana kandydata na prezydenta w 2013 r., samego księcia Karla Schwarzenberga.
Można więc przyjąć, że praska kawiarnia ma ukazywać podział społeczeństwa na elity intelektualne i „przeciętne” masy. Są to jednak elity krytyczne wobec prezydenta i jego najwięksi konkurenci. Dlatego Zeman okazuje im pogardę oraz ukazuje w negatywnym świetle, podważając ich racje, dyskredytując publicznie ich wiarygodność. Metafora jest bardzo polityczna, wymierzona w określone środowiska przez określonych autorów. Popularność praskiej kawiarni, symbolu zła według Miloša Zemana, wykorzystuje przed wyborami Andrej Babiš, który ma zresztą sporo zarzutów do samego prezydenta. Z kawiarni położonej w okolicy siedziby partii ANO emituje regularnie program zatytułowany Kawiarnia Babiša (Babišova kavárna), w którym odpowiada na pytania prowadzącej i wyborców.
